راهکارهایی برای مقابله با گل جالیزی

هرزه ی زیبا

گل جالیزی، انگلی مطلق و کامل است که در دسته ی گیاهان یک ساله ی علفی قرار دارند این گیاه که زندگی انگلی دارد یعنی برگ و کلوروفیل ندارد پس قادر به ساختن غذای خود نیست و آب و مواد غذایی خود را از ریشه دیگر گیاهان میگیرد در نتیجه باعث کاهش عملکرد رشد،ایجاد پژمردگی و در نتیجه مرگ گیاه می گردد. این گیاه که به اسم گلک نیز شناخته شده است حدود 150 گونه داردند که در ایران 36 گونه شناسایی شده است.

دو نوع از این گونه ها بسیار زیاد و از دسته ی مهم ترین های این انگل گلدار شناخته میشوند: 

• الف – گل جالیزی مصری: که دارای گلهای بنفش و آبی تیره و پایه های کوتاه با اتشعابات فراوان است و چند شاخه است و بیشتر در مزارع گوجه فرنگی و تنباکو دیده می شود.
• ب – گل جالیزی سرنوا (تک شاخه ای) دارای پایه های منفرد و تک شاخه ای بلند است و بیشتر در مزارع بادمجان ئ پیاز و همچنین گوجه فرنگی دیده می شود. (کلینیک گیاهپزشکی)

مهمترین مکان های شناسایی شده این انگل در ماطق مختلف آسیا شامل کشورهای ایران، عراق، سوریه، ترکیه، لبنان،فلسطین اشغالی، عربستان، افغانستان، پاکستان، نپال و کشورهایی از حاشیه مدیترانه مانند مصر، یونان، ایتالیا، اسپانیا و برخی کشورهاي قاره امریکا مانند کوبا وجود دارد. دامنه ی میزبانی این انگل نیز در بین گیاهان دولپه است مانند: آفتابگردان، گلرنگ، بادمجان، گوجه فرنگی، توتون، عدس، باقلا، نخود، کلزا، هویج و برخی درختان میوه ی هسته دار چون بادام و،زردآلو و غیره اشاره نمود.(ویکیپدیا)
حضور این گیاه هرز در بیشتر از 80 کشور دنیا و 16 میلیون هکتار اراضی کشاورزی ثابت کرده که این گیاه یکی از مهمترین نوع علف های هرز  در دنیا می باشد ، میزان خسارت در ایران به حدی است که کشاورزان را مجبور به رها کردن زمین زراعی میکند. 

ویژگی های گل جالیزی

گیااهی است یکسانه و انگل گونه، از خانواده ی "اروبانچاسا" که حدود 15 الی 40 سانت و به صور ایستاده رشد میکند. ساقه های این گیاه بدون کلروفیل و گوشتی است که در بعضی گونه ها انشعابی در ان دیده نمی شود و در گونه های دیگر بسیار پر انشعاب است. گل های آذین اسن گیاه به صورت سنبله غیر متراکم است و شامل گلهایی به رنگ زرد و قهوا ای می باشد، البته رنگ گل های این گیاه گاها به رنگ آبی هم مشاهده می شود. میوه ی این گیاه کپسولی شکل است و زمان رسیدن این میوه ها از بالا شکاف بر می دارد و داخل آن حدود 5 تا 50 عدد بذر است، بذور این گیاه بسیار کوچک است به طوری که 100 میلیگرم از این بذر ها حدود 20 هزار عدد را تشکیل می دهند که این بذر ها مقدمات رشد دباره ی این گیاه را فراهم میکنند.

سیکل زندگی

متاسسفانه زمانی که گل جالیزی بر روی خاک نمایان می شود که بیشترین خسارت ها را بر روی گیاه وارد کرده است، به علاوه ی این موضوع که ارتباط محکم بین میزبان و انگل آنچنان محکم است که مبارزه و کنترل با این گیاه بسیار دشوار است. 
گل جالیزی از جمله گیاهانی است که بذر آن بیش از 10 سال در خاک می مانند. این بذر ها زمانی که وارد خاک می شوند و مجاورت رشه قرار میگیرند از مواد ترشح شده ی ریشه گیاه میزبان شروع به جوانه زنی میکنند. این به این علت است که این گیاه از نوع کیمو تروپیک است یعنی برای جوانه زنی بذر باید سیگنالهای شیمیایی از گیاه میزبان دریافت کنند. پس از جوانه زنی بذر ها رشته های اولیه لوله شکلی از درون پوسته خارج می شود و اطراف ریشه ی گیاه میزبان استقرار میابد و ترشح آنزیم ها و فشا مکانیکی سلول های مکینه به این رشته ها کمک میکنند تا به داخل ریشه ی گیاه میزبان وارد شوند، در این هنگام است که تقسیمات سلولی انجام مشود. در این مرحله گل جالیزی بر روی ریشه ی گیاهان مستقر شده و بافت مکینه سیستم آوندی ریشه ی میزبان را احاطه کرده است و ارتباط محکمی با گیاه را بر قرار میکند پس80  درصد خسارات خود را وارد می کند و مقدمات مرگ تدریجی گیاهان را فراهم میکنند.

کنترل گل های جالیزی

پیش گیری و جلوگیری از آلوده نشدن زمین های کشاورزی بسیار مهم است و بهه این دلیل که مدریت و کنترل گل جالیزی بسیار مشکل است باید جدی گرفته شود. علل مشکل بودن کنترل این گل به شرح زیر است.

• توانایی تولید بذر فراوان توسط انگل
• حفظ قوه نامیه ی بذر تا سالهای طولانی در داخل خاک
• عدم جوانه زنی بذر در غیاب مواد محرک شیمیایی مترشحه از میزبان ها 
• رشد رویشی سریع انگل ها پس از خروج از خاک
• ارتباط و اتصال نزدیک با میزان

با توجه به دلایل بالا کنترل گل جالیزی بسیار مشکل، زمان بر و پر هزینه است. ضمن اینکه با یک روش تنها و برای یک فصل نمی توان مزرعه را از گل جالیزی و بذور آن پاک کرد بنا بر این لازم است با ترکیب روش های مختلف ابتدا تعداد بذور انگل را کاهش داد و سپس آن ها را از بین برد.

روش های پیش گیری غیر شیمیایی

• 1 - عدم استفاده از کود های حیوانی به دلایل وجود بذور علف های هرز و انگل ها و حد الامکان استفاده از کودهای عاری از بذر انگل
• 2 - قرنطینه کردن اراضی : مشخص کردن مشخصات آلوده و قرنطینه کردن آنها به دین گونه که از انتقال بذور انگ از آن مناطق به مناطق تمیز جلوگیری شود . این انتقال ممکن از طریق انسان، حیوان و یا ماشین آلات کشاورزی صورت گیرد
• 3 - سالم سازی زمین: در اینجا هدف کاهش و یا حذف بذورانگل موجود در خاك است، با توجه به اینکه بذر گل جالیز در اثر ترشحات ریشه گیاهان میزبان و وجود دما (بالاتر از 20 درجه سانتی گراد) و رطوبت کافی جوانه زده و در صورت نبود یا عدم دسترسی به ریشه میزبان از بین می رود باید قبل از کاشت محصول اصلی و یا هنگام آیش و یا خواب زمین (بین برداشت و کاشت دو محصول) اقدامات زیر را باید انجام داد: 

الف – آبیاری غرقابی زمین با هدف جوانه زنی بذر ها و یا قرار دادن بذر ها در شرایط محیطی مختلف 
ب – آفتاب دهی زمین در زمان های بهار و تابستان با توحه به نکات مختلف آفتاب دهی نظیر اضافه کردن مواد خرد شده و زنده به خاک، شخم و نزم کردن خاک، کرت بندی، غرقاب کردن زمین هر چند وقت یکبار، و پوشاندن زمین با نایلون که این روش ها ممکن است در کاهش جمعیت انگل زمین کشاورزی موثر یاشد اما برای سایر عوامل خسارتزای خاکزی تاثیر بالایی می تواند داشته باشد.
ج – کاشت تله ها و یا گیاهان محرک :محرک ها گیاهانی هستند که میزبان های مناسبی برای جالیز ها نیستند اما شرایط مناسبی برای جوانه زنی انها دارند. تله ها نیز باعث رشد و جوانه زنی انگل ها میشود و در هنگام کاشت محصول همراه با گل های جالیزی علف کشی و شخم زده میشود. گیاهانی مانند خردل سفید، کتان و تربچه ی وحشی ذرت، سورگوم و آفتابگردان می توانند تله های خوبی باشند.

•  4 - رعایت تناوب زراعی آگاهانه و هدفمند:  در صورتی هدف عدم آلودگی محصول در حال کاشت باشد باید از گیاهان غیر میزبان استفاده کرد اما اگر هدف کاهش خزانه بذر انگل و تحریک آن به جوانه زنی بدون آلوده شدن گیاه در تناوب باشد انتخاب گیاه در تناوب مهم و متفاوت خواهد بود. این گیاهان شبیه گیاهان محرك عمل خواهند کرد یعنی باعث تحریک و جوانه بذر انگل می شوند ولی خود آلوده نمی شوند مانند سورگوم، ذرت، یونجه و...
• 5 - شخم عمیق : شخم زمین باید به اندازه ای عمیق باشد که بذور انگل را تا حدود 20 سانتیمتر در خاک جا به جا کند.
• 6 – کشت ارقام متحمل یا مقاوم: عکس العمل هر گیاه و هر گونه ی گیاه در مقابل انگل ها و گلهای جالیزی متوافت است
• 7 – تنظیم تاریخ کاشت : کاشت زود هنگام و پیش رس کردن محصول باعث فرار میزبان از خسارت میشود
• 8 – آبیاری متعادل و کافی : استرس های رطوبتی باعث حساس شدن گیاه در برابر بیماری ها میشود. 
• 9 – تغیه مناسب : بهبود حاصلخیری خاک باعث تقویت غذایی گیاه میزبان شده و قدرت مبارزه کردن با انگل را تقویت میکند.
• 10 -  وجین دستی و حذف فزیکی و مکانیکی انگل : به محض سر براوردن از خاک باید گلهای جالیزی دست چین بشوند تا از گل دهی و بذر دهی آنها جلوگیری شود . وجین این گلها اگر در زمان مناسب انجام نشود جواب معکوس داده و باعث پراکنش بذر ها میشود

 مبارزات بیولوژیکی : 

• الف – غاز چرانی در زمین های کشاورزی می تواند مفید باشد 
• ب – در ایران مگسی وجود دارد که بر روی گلهای جالیزی نشسته و با تخم ریزی درون تخمدان های گل جالیزی از تخم دان انها استفاده کرده و از تشکیل و بلوغ بذر جلوگیری میکند.
• ج – قارچهای از جنس فزوریوم بر روی گلهای جالیزی ایجاد بیماری میکنند

بر طبق گزارش ایرنا این قارچها در سال 1391 در ایران به بهره برداری رسیده و آزمایشات خود را با موفقیت پشت سر گذاشته. (ایرنا) 

مبارزات شیمیایی:

• الف – فومیگاسیون: در این روش زمین بعد از گاورو شدن به مدت چند هفته سموم گازی به صورت دستی یا مکانیزه وارد خاک میشود و سطح ان را با پلاستیک پهن شده می پوشانند. این روش بسیار هزینه بر و گران است.
• ب – موادی وجود دارند که از ریشه ی پنبه گرفته میشود به نام استریکول که باعث تحریک و جوانه زنی گل جالیزی بدون گیاه میزبان میشود.
• ج - کاربرد کنترل شده سموم روي گل جالیز در سطح خاك نیز یک روش شیمیایی بر علیه گل جالیز است. علف کش هایی مانند توفوردي، رانداپ، پاراکوات، بنتازون و ... می توانند در کنترل گل جالیز موثر باشند اما این نکته فراموش نشود که گیاه انگل قبل از خارج شدن از خاك حداکثر خسارت خود را به گیاه میزبان وارد کرده است و بهترین روش کنترل گل جالیز روشی است که بتواند قبل از اتصال انگل به ریشه میزبان عمل کند.
• د) کاربرد برخی سموم به صورت دوره اي: علفکش هایی مانند کلروسولفورون، ایمازاکوئین، ایمازاپیر، گلیفوزیت نتایج امید بخشی نشان داده اند. نکته مهم میزان مصرف ایمن از این علف کش ها است چرا که مصرف بیش از مقدار توصیه شده علف کش باعث صدمه شدید به میزبان می شود و از طرفی مصرف کمتر از میزان لازم نمی تواند انگل را کنترل نماید.