نحوه هرس درختان

هرس به طور کلی علم و هنر قطع کامل یا جزیی اندام هاي مختلف گیاه می باشد به منظور تحت تاثیر قرار دادن و هدایت مسیر رشد و باروري گیاه یا به طور کلی اصلاح و بهبود نماي ظاهري که در نهایت باعث تنظیم و کنترل رشد ، گلدهی و میوه دهی می گردد.  

هرس از نظر زمان به دو دسته تقسیم می شود:

1) هرس زمستانه 

این نوع هرس را باید پس از خزان کامل گیاه و زمانی که رکود زمستانی گیاه آغاز می شود انجام داد. در صورت وجود سرماي شدید در منطقه بهتر است هرس زمستانه به تاخیر افتاده و در اواخر فصل خواب انجام شود. در این زمان حرکت شیره پرورده بسیار کند می باشد و مواد غذایی در تنه درخت ذخیره می شود و مشکل خاصی براي گیاه به وجود نمی آید.

2) هرس تابستانه یا هرس سبز 

این نوع هرس در فصل رشد انجام می شود و شامل حذف شاخه و یا سر شاخه هاي خشک بیمار، نرك ها، پاجوش ها و حذف گل ها و میوه هاي خشکیده و شکل دهی می باشد. البته در زمان هایی که آفتاب سوزان است بهتر است در ماه هاي تیر و مرداد این نوع هرس در قسمت تاج درخت انجام نشود. هرس سبز را بر روي شاخه هایی که رشد و نمو آنها در اواسط تابستان براي برخی از واریته ها و یا اوایل پاییز (براي واریته هاي دیگر) به پایان رسیده است، انجام می دهند. تجربه نشان داده است که عملیات هرس تابستانه روي شاخه بهتر است در اواسط تابستان انجام شود؛ زیرا در این موقع از سال مواد ذخیره اي درخت به مصرف رسیده و موقع ذخیره سازي موادآلی در اندام هاي آن است. 
 نکته: هرس تابستانه ترجیحا سبک و خفیف انجام می شود. منطقی تر آن است که درخت را پس از مدت زمان کوتاهی که از خواب بیدار شده باشد، هرس کنید تا به ترمیم زخم خود قادر گردد. 

دلایل انجام هرس:

1) نگهداري اندازه درخت در حد مطلوب و جلوگیري از رشد بیش از حد و تراکم بالاي شاخه ها
2) حذف شاخه هاي مزاحم، خشک شده، آفت زده و مریض و شکسته جهت حفظ و تامین سلامت گیاه
3) حذف شاخه هاي روي هم افتاده و خمیده
4) ایجاد شرایط مناسب جهت ورود نور و هوا به داخل تاج و خلوت ساختن نقاط شلوغ و متراکم آن به منظور ایجاد امکان تولید بیشتر و با کیفیت مرغوبتر
5) ایجاد شکل هاي ویژه در تاج گیاه، این امر بویژه درشکل سازي گیاهان جهت تزئین پارك، باغ و باغچه از اهمیت خاصی برخوردار است
6) خلوت کردن قسمت داخلی که در نتیجه سبب چرخش بهتر هوا داخل شاخه ها، دریافت بیشتر نور توسط شاخه هاي داخلی تاج و کاهش مقاومت در برابر باد می گردد
7) تحریک گلدهی و میوه دهی در درختان و درختچه ها : در این حالت شخص هرس کار می بایست در مورد فیزیولوژي درخت، شناخت انواع جوانه ها، نحوه گلدهی روي شاخه هاي فصل جاري ، یکساله ، دوساله و ... و نحوه رشد و نمو درخت مورد نظر اطلاعات کافی داشته باشد 
8) جوان سازي درختان و درختچه هاي مسن: عکس العمل درختان مختلف در مقابل هرس جوان سازي بسیار متفاوت بوده و برخی عکس العمل مثبت و برخی عکس العمل منفی نشان می دهند .به هر حال قبل از اقدام به چنین عملی می بایستی مطالعات و بررسی هاي اولیه به صورت دقیق انجام شود و این عمل به صورت تدریجی و طی چند سال و تحت نظر متخصص و کارشناس امر انجام شود و از هرس هاي شدید و یکباره به منظور جوان سازي درخت جدا خودداري نمود.
9) ایجاد تعادل بین شاخ و برگ و ریشه، بخصوص در هنگام نهال کاري و جابجا کردن گیاه، جهت تضمین موفقیت و ایجاد امکان رشد اولیه سریعتر براي گیاه
10) کاهش خطر شکستگی درخت، حفظ سلامتی درخت

نکات ضروري که جهت هرس باید به آن توجه داشت کدامند؟

1) دارا بودن ادوات کامل هرس شامل قیچی باغبانی، اره دستی، اره تلسکوپی، شمشاد زن دستی، شمشاد زن موتوري، نرده بان، بالابر، چسب پیوند و...  
2) استفاده از ابزارهاي تیز براي ایجاد برش صاف و یکنواخت 
3) بکار گیري افراد ماهر 
4) ضدعفونی کردن ابزار هرس با محلول هاي ضد عفونی کننده پس از انجام هرس در هر گیاه و نیز ضد عفونی مجدد قبل از استفاده در گیاه بعدي بخصوص بعد از بریدن شاخه هاي آلوده
5) آشنا بودن با اصول هرس درختان 

اصول هرس چیست؟

الف) هرس بلافاصله پس از غرس نهال می بایست انجام می شود
ب) قیم زنی در پاي درختان کاشته شده باید انجام شود

ج) توجه به تقارن و شاخه بندي صحیح درختان 
د) آشنائی و شناخت کامل اندام ها و ضمائم درختان مختلف
 ه) عدم باقی گذاشتن هیچ گونه زایده بر روي شاخه اصلی پس از حذف کامل شاخه هاي فرعی و صاف نمودن محل قطع
 و) در هرس باید ابتدا باغات و درختان مسن را هرس کرده و سپس باغات جوان را هرس نمود چون که اگر سرماي ناگهانی اتفاق افتد درختان مسن مقاومت بیشتري در برابر سرما از خود نشان می دهند.
ز) در موقع حذف کامل یک شاخه، صرف نظر از قطر آن، باید دقت شود که برشی که براي پیرایش داده می شود در پایین ترین قسمت شاخه اي که قرار است حذف شود و به موازات تنه اصلی ایجاد شود، بطوری که قسمتی از شاخه بریده شده بر روي تنه یا شاخه اصلی باقی نماند. این امر باعث می شود که سطح بریده شده، سریعا توسط بافت پوششی پینه التیام یابد و راه نفوذ عوامل بیماري و پوسیدگی مسدود گردد
ح) پوشاندن سطح برش توسط چسب باغبانی در صورتی که قطر شاخه قطع شده بیش از 5 سانتی متر باشد.

چسب هرس باغبانی سنتی

ز) قطع شاخه هاي قطور در سه مرحله و با 3 برش: برش اول از زیر شاخه و به فاصله حدود 15 سانتی متر از شاخه اصلی به طوریکه یک سوم قطر شاخه قطع گردد ، برش دوم از روي شاخه به فاصله 20 تا 25 سانتی متر از شاخه اصلی، برش سوم از محل اتصال شاخه به تنه (برجستگی انتهاي شاخه داراي قطر کمتر) بطوریکه شاخه بطور کامل از شاخه اصلی جدا شود. گهگاه هنگام قطع شاخه هاي کلفت و سنگین، پس از آنکه عمق برش به حدود نصف قطر شاخه رسید، در اثر وزن زیاد ،بقیه شاخه می شکند و همراه خود قسمتی از پوست و چوب تنه را قطع و زخمی می کند براي جلوگیري از این امر، که براي سلامتی گیاه مضر است، باید چنین شاخه هایی را با سه برش قطع کرد. 

نکته: در صورتیکه برش به طور ناصحیح انجام شود، زایده اي از شاخه بریده شده بر روي درخت باقی خواهد ماند که ناخنک یا مهمیز نامیده می شود و به دلیل رشد نکردن، پس از مدتی می میرد و مورد حمله شدید قارچ ها و باکتري هاي قرار می گیرد و دچار پوسیدگی می گردد. پوسیدگی به مرور در طول زایده پیشروي کرده، به تنه درخت می رسد و در نتیجه پس از چند سال درخت را پوك و تو خالی می کند. 
س) توجه به زوایاي شاخه ها: در هنگام حذف کامل شاخه ها، باید دقت داشت که هر چه زاویه اي که شاخه با تنه و یا شاخه حامل خود می سازد به قائمه نزدیکتر باشد، این شاخه قویتر بوده، رشد بهتري خواهد نمود و چنین زاویه اي در مقابل وزن میوه یا برف و فشارهاي خارجی تحمل بیشتري خواهد داشت. بنابراین در هنگام هرس باید در درجه اول شاخه هایی حذف شوند که با تنه یا شاخه حامل خود زاویه بسته تري می سازند و در نتیجه ضعیف ترهستند.

 ص) در انشعابات دو شاخه اي، آنهایی که که قطر یکی از شاخه هایشان از دیگري کمتر است قویتر از آنهایی هستند که قطر آنها با هم مساوي است. بنابراین، باید کوشش کرد که انشعابات دو شاخه اي که قطر انشعاب آنها یکسان نیست نگهداشته شوند.
ض) هرس شاخه هاي طویل یکی دیگر از دلایل هرس می باشد.
ط) محل برش شاخه ها با مواد مربوطه (چسب باغبانی: متشکل از موم، مواد قارچ کش و باکتري کش و ضد تبخیر) پوشانده شود. 
جهت کسب اطلاعات بیشتر در مورد چگونگی هرس درختان می توانید مقاله "اطلاعات لازم در مورد هرس درختان" را در وب سایت ایران کشاورزی مطالعه بفرمائید.