علائم و تاثیرات کمبود روی بر روی خاک و گیاهان

کمبود روی در خاک و گیاهان

کمبود روی زمانی رخ می‌دهد که رشد گیاه محدود شود، زیرا گیاه قادر به دریافت مقادیر کافی از این مواد مغذی ضروری در محیط کشت نیست. این اختلال یکی از کمبودهای گسترده مواد مغذی در محصولات کشاورزی و مراتع در سراسر جهان است و باعث تلفات زیادی در تولید و کیفیت محصول می‌شود. تقریباً نیمی از محصولات غلات در خاک‌های دچار کمبود رشد می‌کنند؛ درنتیجه، کمبود روی در انسان یک مشکل گسترده است.
 
لازم به ذکر است که میکرو مغذی‌های حاوی مشتقات شیمیایی (کلات) در خاک ماندگارتر هستند، بنابراین گیاه زمان بیشتری برای جذب دارد. روی (Zn) یکی از هشت ماده مغذی ضروری است. این ماده در مقادیر کم برای گیاهان مورد نیاز است، اما برای رشد گیاه بسیار مهم است. در گیاهان، روی یکی از عناصر کلیدی برای بسیاری از آنزیم‌ها و پروتئین‌ها است. روی نقش مهمی در طیف وسیعی از فرآیندها مانند تولید هورمون رشد و طویل شدن میان گره دارد.

 علائم کمبود روی

رایج‌ترین نشانه‌ی کمبود روی، کلروز بین رگه‌ای است که ابتدا در برگ‌های جوان ظاهر می‌شود و اندازه‌ی برگ‌های جوان کاهش می‌یابد که اغلب به صورت منشعب یا قهوه‌ای، برنز و ارغوانی، بنفش، قهوه‌ای مایل به قرمز یا قهوه‌ای شدن شاخ و برگ درمی‌آیند.
علائم کمبود روی عبارت‌اند از: 

1. کلروز - زرد شدن برگ‌ها؛ اغلب بین رگه‌ای؛ در برخی گونه‌ها، برگ‌های جوان دچار بیشترین آسیب می‌شوند، اما در برخی دیگر، هم برگ‌های قدیمی و هم جدید کلروز می‌شوند.
2. لکه‌های نکروتیک - مرگ بافت برگ در مناطق کلروز؛
3. برنزه شدن برگ‌ها - مناطق کلروز ممکن است برنزه شوند؛
4. روزت برگ‌ها - کمبود روی در دولپه‌ای‌ها اغلب موجب میان گره کوتاه شده، به‌طوری‌که برگ‌ها در ساقه انبوه می‌شوند؛
5. کوتوله شدن گیاهان - گیاهان کوچک ممکن است به علت کاهش رشد و یا به علت کاهش طول میان گره پدیدار شوند؛
6.  برگ کوتوله (برگ کوچک) - برگ‌های کوچک که اغلب نشان‌دهنده کلروز، نقاط نکروتیک و یا برنزه هستند.
7. برگ‌های ناهنجار - برگ‌ها اغلب باریک‌تر و حاشیه‌های رگه‌ای دارند.

گرچه روی به صورت عنصر کم‌مصرف در نظر گرفته شده است، نقش آن در گیاهان بسیار مهم است و تأثیر بسیار مهمی روی انسان دارد.

اهمیت کمبود روی و راه‌های مقابله با آن

• کمبود روی هم بر عملکرد گیاه و هم سلامت انسان تأثیر دارد.

با توجه به این که انتظار می‌رود بیش از 9 میلیارد نفر تا سال 2050 در زمین وجود داشته باشد، کمبود روی در گیاهان، به عنوان یک مشکل رو به رشد برای سلامتی گیاهان و سلامت عمومی و به ویژه سلامت کودکان، در حال افزایش است.
بنابراين، کوددهی روي به عنوان مهم‌ترین عامل در به دست آوردن عملكرد كافي براي تغذيه جمعيت رو به رشد و بهبود رژيم غذايي میلیون‌ها نفر می‌باشد، زيرا روي در گياهان توسط انسان جذب می‌شود.

• گندم، ذرت، برنج، پنبه و مرکبات، نسبت به بقیه گیاهان حساس‌ترند

اگرچه کمبود روی ممکن است بر روی بسیاری از محصولات تأثیر بگذارد، برخی از آن‌ها مانند گندم، ذرت، برنج، پنبه و مرکبات نسبت به بقیه به این کمبود حساسیت بیشتری نشان می‌دهند. تخمین زده می‌شود که نیمی از خاک‌هایی که غلات در آن رشد می‌کنند، دچار کمبود هستند، بنابراین در مناطق دچار کمبود به‌شدت بر سلامت انسان، به ویژه سلامت کودکان، تأثیر می‌گذارد.
آزمایش خاک، بهترین روش برای ارزیابی اختلال روی است
از آنجا که کمبود روی مخفی می‌تواند باعث کاهش قابل‌توجه عملکرد شود، آزمایش خاک بهترین روش برای ارزیابی اختلال روی است. تجزیه‌وتحلیل بافت گیاهی همراه با بازرسی بصری یک روش مکمل است. به عنوان مثال، ذرت دچار کمبود، نوارهای سفید یا زرد به موازات میان رگه بر روی برگ‌های جوان تولید می‌کند.

• کوددهی روی نقش مهمی در به دست آوردن عملکرد کافی دارد

با کوددهی مناسب، می‌توان بر کمبود روی در گیاهان غلبه کرد. گیاهان معمولاً به مقدار کمی روی (20 تا 100 ppm) نیاز دارند.
استفاده از کودهای روی بهترین روش برای اصلاح کمبود روی است
محلول‌پاشی به عنوان یک رویکرد مکمل عمل می‌کند.

• برای جذب گیاه، روی باید در آب حل شود.

کمبود روی، احتمالاً شایع‌ترین کمبود مواد مغذی در محصولات مختلف در سراسر جهان است که موجب زیان قابل‌توجهی در عملکرد محصول و مشکلات بهداشتی تغذیه‌ای انسان می‌شود.
کمبود روی باعث کاهش قابل‌توجهی در عملکرد و کیفیت محصول می‌شود. درواقع، حتی قبل از هرگونه علائم بصری کمبود، عملکرد می‌تواند بیش از 20٪ کاهش یابد!
هزینۀ کشاورز، همراه با از دست دادن تولید، بسیار بالاتر از هزینه‌های آزمایش خاک و بافت گیاهی و استفاده از کودهای روی است.
تحرک روی در گیاهان بستگی به شرایط موجود در خاک و یا واسطه‌های رشد دارد. وقتی که در دسترس بودن روی، کافی باشد، به راحتی از برگ‌های بزرگ‌تر به جوان‌تر منتقل می‌شود، در حالی که با کمبود روی، حرکت روی از برگ‌های مسن‌تر به جوان‌تر به تأخیر می‌افتد.
بنابراین کمبود روی در ابتدا در برگ‌های میانی ظاهر می‌شود.

علائم کمبود روی شامل یک یا چند مورد زیر است:

•   کوتولگی - کاهش ارتفاع•    کلروز بین رگه‌ای

• لکه‌های قهوه‌ای در برگ‌های بالایی

• برگ‌های ازریخت‌افتاده

همان‌طور که در بالا ذکر شد، علائم بصری معمولاً در گیاهان شدیداً آسیب‌دیده، ظاهر می‌شود. هنگامی که کمبود روی حاشیه‌ای باشد ، تولید محصول می‌تواند بدون هیچ‌گونه علائم قابل‌مشاهده‌ای تا 20٪ و یا بیشتر کاهش یابد.
برای شناسایی یک خاک دچار کمبود روی، خاک و گیاه باید مورد آزمایش قرار گیرد. بدون چنین تست‌هایی، خاک ممکن است در طی سال‌های زیادی دچار این اختلال باشد، بدون این که کشاورز بتواند این کمبود پنهان را شناسایی کند، زیرا علائم بصری میسر نیست.
  کمبود روی در بسیاری از محصولات و در گستره وسیعی از انواع خاک‌ها وجود دارد. این اختلال روی محصولات غلات اصلی تأثیر می‌گذارد: برنج، گندم و ذرت و همچنین میوه‌های مختلف زراعی، سبزیجات و انواع دیگر محصولات.

شرایط خاک که می‌تواند منجر به کمبود روی شود عبارت‌اند از:

• سطح کل کم روی خاک (روی موجود + غیر دسترس)
•  محتوای ماده آلی کم و یا محتوای ماده آلی بیش از حد بالا (مانند خاک‌های کود گیاهی زغال‌سنگ)
• رشد محدود ریشه (به عنوان مثال به علت خاک سفت، سطح آب بالا و غیره)
•  pH خاک بالا
• خاک‌های آهکی یا خاک‌های سنگ‌آهک
• دمای پایین خاک
•  شرایط بی‌هوازی، غرقابی
• سطح فسفر بالا در خاک

  تشخیص اختلالات روی 

مشاهده بصری می‌تواند یک ابزار تشخیص سریع برای شناسایی کمبود روی باشد. با این حال، نیاز به دانش و تخصص دارد، زیرا علائم ممکن است گیج‌کننده باشد. علاوه بر این، هنگامی که علائم بصری ظاهر می‌شود، افت عملکرد نیز رخ داده است.
آزمایش منظم خاک و یا گیاه بهترین روش برای تعیین اینکه آیا روی مورد نیاز است و همچنین اطمینان از این که روی در خاک به میزان زیاد انباشته نمی‌شود، بهترین روش است.
استخراج DTPA برای تعیین سطوح روی موجود در خاک، معمولاً مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مسمومیت روی بسیار نادر است و در شرایط عادی بیشتر خاک‌ها دارای سطح طبیعی روی یا کمبود روی هستند.

منابع

https://www.haifa-group.com/haifa-blog/zinc-deficiency-plants-8-surprising-facts-and-ways-coping
https://en.wikipedia.org/wiki/Zinc_deficiency_(plant_disorder)
https://www.smart-fertilizer.com/articles/zinc-in-plants