عنصر مولیبدن در کودهای کشاورزی چه خاصیتی دارند؟

کمبود مولیبدن در گیاهان

مولیبدن یکی از مواد مغذی ضروری است. مولیبدن مانند منگنز، فقط در مقادیر طبیعی برای گیاه مورد نیاز است. با این حال، نقش مهمی در تنظیم عملکردهای مختلف گیاهی ایفا می‌کند. به طور کلی، در گونه Brassica spp. علائم کمبود مولیبدن در گیاهان در فاصله 3 تا 4 هفته ظاهر می‌شود. گیاهان گل‌کلم در شرایط کمبود مولیبدن علائم به‌صورت لکه‌های کلروتیک و فنجانی شدن برگ‌های میانی دیده می‌شود. در گیاهانی که به‌شدت تحت تأثیر کمبود مولیبیدن قرارگرفته‌اند، علائم  سوختگی و خشک شدن برگ‌ها از حاشیه شروع‌شده و به‌کل پهنک‌برگ توسعه می‌یابد و تنها دم برگ را احاطه نمی‌کند، که به‌عنوان ضربه شلاق شناخته می‌شود.
 
مولیبدن (Mo)، آخرین ریزمغذی مورد نیاز، در کمترین مقدار برای گیاهان است. محدوده طبیعی برای بیشتر بافت‌های گیاهی بین 0.3-1.5 ppm و در محیط کشت بین 0.01-0.20 ppm است. کمبود مولیبدن یا مسمومیت آن خیلی رایج نیست، اما کمبود آن در بنت قنسول بیشتر دیده می‌شود. مانند هر کمبود یا سمیّت مواد مغذی، این اختلال قبل از تأثیر منفی بر رشد و کیفیت محصول، باید اصلاح شود.

عملکرد مولیبدن در گیاهان

مولیبدن یکی از اجزای ضروری در دو آنزیم است که نیترات را به نیتریت (یک فرم سمی نیتروژن) و سپس به آمونیاک تبدیل می‌کند تا از آن برای تولید اسیدهای آمینه درون گیاه استفاده شود. همچنین برای باکتری‌های همزیست تثبیت‌کننده نیتروژن در حبوبات برای تنظیم نیتروژن اتمی مورد نیاز است. گیاهان همچنین از مولیبدن برای تبدیل فسفر معدنی به اشکال ارگانیک در گیاه استفاده می‌کنند.
در گیاهان، عملکرد اولیه  مولیبدن به تغییرات ظرفیت شیمیایی مربوط می‌شود که با یک جزء از آنزیم‌هایی که واکنش‌های مختلف رادیواکتیو را به وجود می‌آورند، مرتبط است. چرا که این عنصر در انواع مختلف اکسیداسیون مثل اکسیداسیون حالت IV، V و VI که در سیستم‌های بیولوژیکی مهم هستند، وجود دارد. تعداد زیادی از اختلالات ناشی از کمبود مولیبدن با اختلال فعالیت طبیعی چندین آنزیم متابولیسم نیتروژن همراه است.
این آنزیم‌ها عبارت‌اند از: 
نیتروژناز، که برای تثبیت بیولوژیکی N2 توسط هر دو باکتری همزیست و غیرهمزیست تثبیت نیتروژن مورد نیاز است؛
نیترات ردوکتاز، که برای کاهش نیترات مورد نیاز است - این امر برای ترکیب نیترات-N در پروتئین ضروری است؛ و
گزانتین دهیدروژناز، که در سنتز اسید اوریک از پورین‌ها دخیل است.

کمبود مولیبدن

از آنجا که مولیبدن بسیار به نیتروژن مرتبط است، کمبود آن به راحتی می‌تواند مشابه کمبود نیتروژن باشد. مولیبدن تنها ریزمغذی است که درون گیاه حرکت می‌کند، بنابراین علائم کمبود در برگ‌های قدیمی‌تر و میانی دیده می‌شود، اما با گسترش ساقه و برگ‌های جدید را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در بنت قنسول، در حاشیه برگ‌های کلروتیک نازک در اطراف محیط برگ نشان می‌دهد و سپس حاشیه به نکروتیک تبدیل می‌شود. در برخی از محصولات تمام برگ خمیده می‌شود و همچنین می‌تواند به‌صورت نکروز حاشیه‌ای ادامه یابد. برگ‌ها می‌توانند شکل خود را از دست داده و در مورد گل‌کلم می‌توانند باعث ایجاد "ضربه شلاق" شود که در آن میانه برگ رشد می‌کند اما محدودیت‌های شدید در عرض لبه برگ وجود دارد و برگ‌ها نازک می‌شوند. در مراحل پیشرفته، رشد گیاه و شکل‌گیری گل محدود خواهد شد. محصولات چلیپائیان به کمبود مولیبدن حساس‌تر هستند، عبارت‌اند از (کلم بروکلی، گل‌کلم، کلم)، حبوبات (لوبیا، نخودفرنگی، شبدر)، بنت قنسول و گل پامچال.
به دلیل اینکه برای تبدیل نیترات به آمونیاک درون گیاه، عنصر مولیبدن ضروری است، اعمال کود نیترات، نسبت به کود آمونیاکی، علائم کمبود مولیبدن را زودتر بروز می¬دهد. تحقیقات نشان داده است که سولفات بالا می‌تواند جذب مولیبدن گیاه را کاهش دهد. مولیبدن تنها ریزمغذی است که به دلیل کاهش PH در حین رشد، در دسترس نیست. بنابراین اگر کمبود مولیبدن رخ دهد، pH محیط کشت را بررسی کنید. اگر pH برای محصول مناسب باشد، افزودن مکمل کود مولیبدن را در نظر بگیرید.

علائم کمبود مولیبدن

علائم کمبود مولیبدن در بسیاری از گیاهان با افزایش نیترات در بخش‌های آسیب‌دیده گیاه همراه است. این در اثر فعالیت ضعیف نیترات ردوکتاز است. علائم عبارت‌اند از: 

•  برگ‌های رنگ‌پریده با کلروز (زردی) و نكروز
• اختلال دم شلاقی در محصولات براسیکا (به‌خصوص گل‌کلم)؛
• کاهش کاکل در ذرت
• جوانه‌زنی زودهنگام دانه ذرت.
• در حبوبات مهار تثبیت N2 ممکن است منجر به رنگ‌پریدگی، زردی، کمبود نیتروژن گیاهان شود. اندازه و تعداد گره‌های ریشه اغلب کاهش می‌یابد.

 
کمبود مولیبدن ممکن با علائم دیگر اشتباه گرفته شود.
کمبود مولیبدن ممکن است علائمی مشابه کمبود نیتروژن ایجاد کند، زیرا مولیبدن برای جذب نیترات گیاه مورد نیاز است. نکروز (بافت مرده) در حاشیه‌ها و ناحیه‌های بین رگه‌های برگ‌های قدیمی‌تر ممکن است به آسیب شوری یا سمیت بور شبیه باشد. با این حال، این اختلالات عموماً نکروز بسیار گسترده‌تری را نسبت به موارد کمبود مولیبدن ایجاد می‌کنند و معمولاً با اسید خاک مرتبط نیستند.

آزمایشات تشخیصی خاک و بافت گیاهی

از مطالعات کشت محلول، غلظت بحرانی کمبود مولیبدن در جوان‌ترین لبه‌های برگ حدوداً 2/0 میلی‌گرم مولار بر کیلوگرم در روز هفتم تا نهم بود. برگ‌های مشابه در گیاهان سالم حاوی 0.5 تا 7 میلی‌گرم مولار بر کیلوگرم بود.
همان‌طور که مولیبدن برای متابولیسم نیترات ضروری است، کمبود مولیبدن می‌تواند منجر به تجمع نیترات در بافت گیاه شود. اندازه‌گیری غلظت نیترات عصاره گیاهی برای تشخیص کمبود مولیبدن از کمبود نیتروژن در تعدادی از محصولات استفاده‌شده است. اندازه‌گیری ساده و نیمه کمّی نیتروژن عصاره را می‌توان با استفاده از نوارهای آزمایش نیترات، مانند محصولات تولید شده توسط Merk انجام داد. کاغذ آغشته به واکنشگر بر روی نوارهای پلاستیکی نصب می‌شود و در صورت رطوبت با محلول حاوی نیترات، از سفید تا بنفش عمیق، در حدود 10-500 ppm تغییر می‌کند. عصاره سیب‌زمینی شیرین را می‌توان با برش از طریق ساقه‌یا دم برگ آزمایش کرد و لبه جانبی کاغذ را به قطره عصاره که از برش خارج می‌شود، آغشته می‌کنند و اجازه می‌دهند رطوبت به‌وسیله اثر مویرگی حرکت کند. عصاره نباید به‌صورت مستقیم به سطح کاغذ اعمال شود، زیرا آن را تیره می‌کند. ساقه‌ی گیاهان دچار کمبود مولیبدن، باعث تغییر رنگ قوی می‌شود، درحالی‌که گیاهان دچار کمبود نیتروژن در صورت تغییر میزان کمتری تغییر رنگ ایجاد می‌کنند. عصاره‌ی گیاهان سالم معمولاً واکنش ضعیفی دارند. توجه داشته باشید که کمبود گوگرد نیز ممکن است سطح نیترات عصاره را افزایش دهد.

سمیّت مولیبدن

سمیّت مولیبدن بسیار نادر است و در بعضی محصولات، بافت می‌تواند چندین هزار ppm مولیبدن داشته باشد و هنوز علائمی را نشان ندهد. در چند مورد نادر، ظاهر زرد طلایی در برگ مشاهده می‌شود. اگر چه برای محصولات باغبانی قابل‌توجه نیست، حیوانات نشخوارکننده که علوفه‌ای را مصرف می‌کنند که دارای سطوح بالایی از مولیبدن است (5 تا 10 ppm در بافت)، می‌تواند مبتلابه بیماری به نام مولیبدنوز شوند که در آن مولیبدن بیش از حد رقابت می‌کند و باعث کمبود مس در حیوان می‌شود.

منابع مولیبدن 

مولیبدن به طور معمول در اکثر کودهای قابل حل در آب و برخی از کودهای کنترل شده وجود دارد. کوددهی را می‌توان با استفاده از کود ریزمغذی کامل (که به جلوگیری از عدم تعادل ریزمغذی کمک می‌کند) و یا از طریق اعمال تک عنصر مانند مولیبدیت سدیم یا مولیبدیت آمونیوم اضافه کرد. برای اصلاح کمبود مولیبدن، مقدار کمی باید استفاده شود.

شرایط خاك

کمبود مولیبدن در بسیاری از انواع مختلف خاک شایع است؛ برخی از خاک‌ها دارای غلظت‌های کل مؤثر کمتری هستند و بعضی از آن‌ها به دلیل جذب سطحی مولکول‌های مولیبدن، دارای مولیبدن در دسترس گیاه، کمتری هستند. علائم در هر دو شرایط، مانند خاک‌های شنی اسیدی شدید است. مولیبدن ممکن است به‌شدت در خاک‌های سنگ‌آهن، جذب شود. آهکی‌شدن خاک اغلب با کاهش جذب مولیبدن باعث کمبود مولیبدن می‌شود.

الزامات مولیبدن

مولیبدن یک ماده مغذی ضروری است؛ به این معنی که برای رشد و توسعه گیاه ضروری است اما در مقادیر بسیار کم مورد نیاز است. اگرچه نیازهای مولیبدن در بین محصولات مختلف، متفاوت است، غلظت مولیبدن در برگ (بر اساس ماده خشک) در محدوده 0.2-2.0 میلی‌گرم بر کیلوگرم برای اکثر محصولات مناسب است.

درمان مولیبدن

افزایش pH خاک توسط آهک اغلب کمبود مولیبدن را کاهش می‌دهد. با این حال، موقعیت‌های زیادی وجود دارد که استفاده از خاک، بذر و یا کود برگ، روش‌های مؤثر در مقایسه با استفاده از آهک برای افزایش قابلیت اطمینان مؤثر است. ترکیبات مورداستفاده در کود عبارت‌اند از (به‌منظور کاهش حلالیت): مولیبدن سدیم، مولیبدن آمونیوم، اسید مولیبدیک، تری اکسید مولیبدن و سولفید مولیبدن. میزان استفاده معمول خاک و برگ 50-200 گرم مولیبدن در هکتار است. میزان توصیه شده برای درمان بذر از 7 تا 100 گرم مولیبدن در هکتار است.

منبع

https://www.pthorticulture.com/en/training-center/role-of-molybdenum-in-plant-culture/
https://www.biotecharticles.com/Agriculture-Article/Deficiency-Symptoms-of-Micronutrients-in-Plants-3535.html
https://en.wikipedia.org/wiki/Molybdenum_deficiency_(plant_disorder)
https://keys.lucidcentral.org/keys/sweetpotato/key/Sweetpotato%20Diagnotes/Media/Html/TheProblems/MineralDeficiencies/MolybdenumDeficiency/Mo%20deficiency.htm