تاثیر قارچ مایکوریزا در رشد گیاهان

چهارشنبه 22 مرداد 1399

| 9118

مقدمه:

استفاده از عوامل بیولوژیک در تولید محصولات کشاورزی نقش مهمی را در راستای اهداف کشاورزی پایدار بازی می کند. بهینه نمودن استفاده از منابع بیولوژیک به منظور کاستن از نهاده های برون مزرعه ای در عین اینکه باروری و تولید را در گیاهان زراعی حفظ می کند باعث ثبات بیشتر در اکوسیستم نیز می گردد. چرا که در این صورت تنوع سیستم افزایش می یابد. یکی از راه های استفاده از منابع بیولوژیک ایجاد رابطه با میکروارگانیسم های خاک است. عواملی که حلقه مهمی در چرخه مواد در سطح کره زمین می باشند و منبع مهمی برای تولید پایدار کشاورزی هستند. از جمله این میکروارگانیسم ها می توان به قارچ هایی اشاره کرد که یک جزء غالب در جمعیت میکروبی خاک بوده و با ریشه گیاهان زندگی همزیستی تشکیل داده و سیستم مایکوریزایی را بوجود می آورند یک سیستم مایکوریزایی از سه جزء قارچ، خاک و گیاه میزبان تشکیل شده است که این سه جز برهم اثر گذاشته با هم روابط متقابل دارند. در این همزیستی قارچ، قند، اسیدهای آمینه، ویتامین و برخی دیگر از مواد آلی را از میزبان دریافت کرده در مقابل مواد غذایی معدنی را از خاک جذب و در اختیار گیاه قرار می دهد و پیوندی مهم در تبادل مواد مغذی بین گیاه و خاک عمل می کنند.

قارچ مایکوریزا به عنوان یک کود زیستی:

قارچ های مایکوریزا شبیه قارچ های روی خاک نیستند. این نوع قارچ ها با نفوذ به ریشه های گیاهان باعث القای رشد طولی ریشه می شوند. قارچ های مایکوریزا از با اهمیت ترین میکروارگانیسم های موجود در اغلب خاک های تخریب نشده می باشند، به طوری که بر طبق برخی تخمین های موجود حدود 70 درصد از توده زنده جامعه میکروبی خاک ها را ریسه این قارچ ها تشکیل می دهد. تمامی گیاهان به نحوی در ارتباط با رابطه همزیستی مایکوریزا می باشند. نظر به اینکه گیاهان اولین تولیدکنندگان در هر اکوسیستمی می باشند، لذا می توان گفت که همه موجودات زنده و تمامی اکوسیستم ها از باکتری ها گرفته تا انسان و از خاک های مرطوب تا صحراهای خشک به نوعی وابسته به روابط همزیستی مایکوریزایی می باشند. به عبارت دیگر همزیستی مایکوریزا یکی از کاربردی ترین و گسترده ترین رابطه همزیستی موجود در کره زمین است. یکی از مهم ترین اثرات قارچ های مایکوریزا، افزایش عملکرد گیاهان زراعی خصوصا در خاک هایی با حاصلخیزی پایین است. قارچ هاي مايكوريزا يكي از انـواع كودهـاي زيـستي بـوده كـه از طريق رابطه همزيستي با ريشه گياهان موجب افزايش كـارآيي جـذب عناصر غذاي پرمصرف و حتي كم مصرف توسط گياهـان مـي شـوند. همچنـين از طريـق افـزايش جـذب آب، افـزايش مقاومـت در برابـر تنش هاي زنده (عوامل بيماريزا) و غيـر زنـده (خـشكي، شـوري و.....) سبب بهبـود رشـد، نمـو و عملكـرد گیاهان ميزبـان در سيـستم هـاي كشاورزي پايدار مي شوند. اين قارچ ها مستقيماً كـربن گيـاهي را بـه صـورت مواد آلي به خاك منتقل مي كننـد و ايـن مـواد نقـش قطعـي براي تشكيل خاك دارند، زيرا باعث چسبيدن ذرات خـاك بـه هـم شـده و بنـابراين بطـور غيـر مـستقيم نيـز در تـشكيل خاكدانه ها تاثير دارند. اين قارچ هـا نقـش مهمـي در كــاركرد پايــدار اكوسيــستم هــا، بــويژه اكوسيــستم هــاي كـشاورزي، ايفـا مـي كننـد. يكـي از مهمتـرين نقـش هـاي قارچ مايكوريزا در همه اكوسيستم ها حفظ ساختمان خاك است. آنها از طريق حفظ، بهبود پايداري و تشكيل خاكدانه ها نقش مهمي در ثبات خاك دارند.

مقایسه استفاده و عدم استفاده از قارچ مایکوریزا در رشد گیاه

همچنين ممكن است قارچ هـاي مـايكوريزا جـزء اصـلي ذخيره كربن آلي خاك باشند. تخمـين زده مـي شـود كـه در اكوسيــستم هــاي طبيعــي، گياهــان همزيــست بــا قارچ مــايكوريزا احتمالا10 تا20 درصد از كربن تثبيت شـده فتوسـنتزي را بـه اين طريق مـصرف مـي كننـد. با وجود كاركردهاي مفيد، ممكن اسـت در كـشاورزي پرنهـاده نقـش هـاي طبيعـي موجـودات مايكوريزوسـفري بـه حاشـيه رفتـه باشـند، زيـرا جوامـع ميكروبـي در سيـستم هـاي كشاورزي پرنهاده در اثر شخم، مصرف بالاي كودهاي غيـر آلي، علـف كـش هـا و آفـت كـش هـا تغييـر كـرده انـد. اختلاف عمده اي كه در سيستم هاي كشاورزي پرنهاده و كم نهـاده از نظـر همزيـستي مـايكوريزايي وجـود دارد ناشـي از مصرف نهاده ها، بـويژه فـسفر اسـت. كودهـاي فـسفره بعنـوان ممانعــت كننــده ارتبــاط همزيــستي و توليــد اســپور بوســيله قارچ هاي مايكوريزا شناخته شده اند و به همين جهـت تعـداد اسپور در خاك مزارع كم نهاده بيشتر گزارش شده است.
رشـد هيـف خـارجي قـارچ بـه داخل خاك با ايجاد يك ساختمان اسكلتي ذرات خـاك را بهم متصل مي كند و منجر به تشكيل خاكدانه هـاي كوچـك مي شود اين اثر همراه بـا نگهـداري خاكدانـه هـاي كوچـك بوسيله هيف هـاي قـارچ بـراي تـشكيل خاكدانـه هـاي بـزرگ، اثرات مستقيم قارچ هاي مايكوريزا در حفظ ساختمان خـاك هستند. عمليـات شـخم باعـث تخريـب فيزيكـي هيـف قـارچ شـده و اختلاط خاك نيز ممكن اسـت اثـر منفـي بـر كلنـي سـازي مايكوريزا در ريشه گياهان داشته باشد، اگرچه قارچ هاي غير مايكوريزايي نيز ممكن است تحت تـاثير قرارگيرنـد.

اهمیت استفاده از قارچ مایکوریزا:

بررسی ها نشان داده است که استفاده از قارچ های مایکوریزا سرعت رشد گیاه را افزایش داده و بر تخصیص و انتقال مواد بین ریشه و ساقه اثر می گذارد، به طوری که با جذب بیشتر عناصر غذایی و انتقال آن ها، افزایش وزن خشک اندام های هوایی را موجب می شوند. این افزایش عملکرد ممکن است به دلیل افزایش سطح جذب ریشه ها باشد، که از طریق میسلیوم قارچ در خاک و برای دسترسی گیاهان زراعی به حجم بیشتری از خاک باشد، همچنین باعث افزایش مقاومت به تنش خشکی در گیاهان، و نیز باعث بهبود رشد گیاهان در خاک های فشرده می شود، از این رو می تواند با نتظیم ساختار خاک، خاک های فشرده را بهبود ببخشد.

قارچ های مایکوریزا با جذب فسفر و سایر عناصر متحرک مثل مس و روی در ذرت، سویا و سورگوم سبب افزایش رشد این گیاهان می شود. برخی از عملیات زراعی از قبیل مصرف بی رویه کودهای شیمیایی، قارچکش ها و آفت کش ها اثر منفی بر حیات و گسترش این قارچ ها دارند. به همین دلیل می توان گفت که اکثر سیستم های کشاورزی فشرده از مزایای این همزیستی محروم اند. از آنجا که روش های مکانیکی کارامد و مقرون به صرفه نیست، استفاده از روش های بیولوژیکی برای کاهش فشردگی خاک، که ضمن سازگاری با محیط زیست از لحاظ اقتصادی هم مفید می باشد، منجر به ایجاد یک سیستم کشاورزی پایدار می شود. همچنین این قارچ ها با توجه به قابلیت جذب عناصری که سبب مسمومیت خاک و بالا بردن EC خاک و جلوگیری از جذب آنها و عناصر دیگر می شود، کمک زیادی می کنند. تنوع در توانایی انتقال فسفر و راندمان همزیستی از ویژگی دیگر این قارچ هاست. میسلیوم قارچ مایکوریزا اهمیت حیاتی برای رشد گیاه دارد مثلا می توان به صفات مفیدی همچون تجزیه مواد آلی، انتقال مواد غذایی به گیاه میزبان خود، تشکیل دانه بندی خاک و سرکوب پاتوژن نام برد. این قارچ می تواند در تنظیم آب و اکتساب مواد مغذی توسط گیاه میزبان کمک کند.

کود ارگانیک مایکوروت برای تقویت سیستم ریشه

قارچ مایکوریزا سود میزبان خود را عمدتا از طریق افزایش جذب یون های نسبتا بی حرکت فسفات فراهم می کند. این موضوع به دلیل نفوذ میسلیوم قارچ به ناحیه ای فراتر از منطقه تخلیه فسفات خاک است. در مقابل قارچ، کربن را از گیاه میزبان دریافت می کند از مزایایی دیگری که به میزبان می رسد عبارت اند از: افزایش مقاومت محصول به تغذیه حشرات، بهبود مقاومت به خشکی، افزایش مقاومت در برابر عوامل بیماری زا در خاک، تحمل افزایش شوری و فلزات سنگین و افزایش جذب عناصر پرمصرف دیگری به غیر از فسفر.

اگرچه این قارچ ها مزایای زیادی برای گیاه به همراه دارد ولی در مواردی می تواند سبب کاهش رشد گیاهان شوند.
بررسي تأثير همزيستي با قارچ مايكوريزا بر شاخص هاي رشد و عملكرد ريزغده در گياهچه هاي سيب‌زميني نشان داد که همزیستی قارچ مایکوریزا بر تمامی شاخص های رشد و عملکرد ریزغده تاثیر مثبت دارد. همچنین در مطالعه اثر قارچ مایکوریزا بر عملکرد و اجزای عملکرد ارقام ذرت دانه ای مشخص گردید که استفاده از قارچ مایکوریزا سبب افزایش ارتفاع گیاهان شده است. اساسا ارتفاع گیاه علاوه بر وابسته بودن به شرایط ژنتیکی، به عوامل محیطی نیز وابسته است. با توجه به آنکه ارتفاع گیاه تا حدی تحت تاثیر شرایط محیطی است، احتمالا این قارچ از طریق افزایش سطح تماس ریشه ای با محیط اطراف خود سبب بالا رفتن جذب آب و عناصر غذایی توسط ریشه شده و در نهایت منجر به افزایش رشد رویشی در گیاه می شود.
همچنین مطالعات نشان داده است که تلقيح گياه نعناع با قارچ ميكوريزا به طور قابل ملاحظه اي ميزان اسانس ر ا افزايش داد. همزيستي قارچ مايكوريزا با ريشه گياه نعناع از طريق افزايش جذب آب و عناصر پرمصرف در بهبود ميزان اسانس مؤثر بوده است. در بررسي مشابهي كه به همين منظور بر روي شويد و زيره انجام گرفته بود، ملاحظه شد كه كاربرد مایکوريزا به طور قابل توجهي ميزان اسانس اين گياهان را در مقايسه با گیاهان تلقیح نشده با مایکوریزا بهبود بخشید.

محصول مرتبط: کود ارگانیک مایکو سوپر پلاس مناسب تثبیت نیتروژن و رشد گیاه
جهت تهیه این کود ارگانیک می توانید با مراجعه به فروشگاه های کشاورزی و یا وب سایت فروشگاه اینترنتی ایران کشاورزی اقدام به خرید این محصول نمایید.

منابع:

1) پرویزی، خ. دشتی، ف. نشريه علوم باغباني (علوم و صنايع كشاورزي) .جلد 28، شماره 1. 1393. بررسي تأثير همزيستي با قارچ مايكوريزا بر شاخصهاي رشد و عملكرد ريزغده در گياهچه هاي سيب زميني.
2) مرادقلی، ا. مبصر، ح. فصلنامه علمی پژوهشی اکوفیزیولوژی گیاهان زراعی. دوره3، شماره 2. 1390. بررسی اثر مایکوریزا بر عملکرد و اجزای عملکرد ارقام ذرت دانه ای.
3) خداشناس، ع. كوچكي، ع. رضواني مقدم، پ. لكزيان، ا. نصيري محلاتي،م. مجله پژوهش هاي زراعي ايران، جلد 6، شماره 2 ،سال 1387. تاثير فعاليت هاي کشاورزي بر تنوع و فراواني قارچ هاي مايکوريزا در مزارع گندم استان خراسان.
4) زواریان، ا. یوسفی راد، م و اصغری، م. فصلنامه گیاهان دارویی. دوره 4. 1394. بررسي اثرات قارچ ميكوريزا بر روي خصوصيات كمي و كيفي گياه دارويي انيسون تحت تنش شوري

مقالات مرتبط